موسسه پژوهشي ماد دانش پژوهان
مركز جامع مشاوره و انجام خدمات پژوهشي و پژوهش هاي دانشگاهي، شماره ثبت 19994
پروپوزال يا روش تحقيق در واقع روش مدون و مكتوب و مستندي است كه پژوهشگر و يا محقق با توجه به آن و استناد به آن مسير تحقيقش را ترسيم و معرفي مي كند، تا هم براي خويش و تيم تحقيقش به صورت مستند و قابل ارجاع مسير تحقيقش را شفاف كند و هم براي داوران و ناظران و مشاوران و راهنمايان طرح وضعيت را آشكار كرده و ذهن ايشان را با نظارت يا مباشرت و مشاورت همراه و هم سو كند.
تدوين پروپوزال
پروپوزال يا طرح تحقيق، ابتدايي ترين و در عين حال اساسي ترين عنصر تدوين پايان نامه است و مي توان آن را مهم ترين و جدي ترين كار پيش از شروع تحقيق دانست، زيرا پروپوزال در واقع نقشه و راهنماي انجام تحقيق است، متشابه با بنا كردن يك ساختمان كه درابتدا نقشه آن طراحي و ترسيم مي گردد و سپس بر اساس نقشه از پي ريزي و فونداسيون تا دكوراسيون داخلي ادامه مي يابد.
براي نگارش پروپوزال استانداردهاي مختلفي وجود دارد كه جهت آشنايي، يكي از روش هاي مرسوم نگارش پروپوزال معرفي مي گردد. اين روش در بيشتر دانشگاه هاي جهان مورد قبول و اجرا است، لذا پيشنهاد مي شود استاندارد هاي فوق جهت نگارش پروپوزال مطالعه و در عمل رعايت شوند.
انتخاب موضوع پروپوزال
موضوع يا مساله انتخابي توسط دانشجويان براي پايان نامه تحصيلي قاعدتا بايد حاوي نكات و خصوصيات زير باشد:
- موضوع پايان نامه بايد با آموزش هاي دوره تحصيلي هماهنگي و انطباق داشته باشد.
- پايان نامه بايد حاوي موضوع و مساله اي تخصصي و مشخص باشد.
- موضوع و مساله مورد تحقيق بايد جديد و مستلزم نوآوري علمي و تحقيقاتي باشد.
- پس از انتخاب موضوع، بايد با مراجعه به منابع و مراجع معتبر، از تكراري نبودن موضوع مورد مطالعه اطمينان كامل حاصل شود.
طراحي تحقيق
براي پيشبرد مناسب هر تحقيق علمي، دسترسي به چارچوبهاي مناسب تحقيق الزامي است. طراحي تحقيق به نوع و دامنه اهداف، طبيعت مساله مورد بررسي و روشهاي مناسب براي پيشبرد آن بستگي دارد. به اين ترتيب، براي طراحي مناسب تحقيق بايد توجه داشت كه هر طرح تحقيق بايستي لاقل شامل اجزاء زير كه با يكديگر در ارتباط تنگاتنگ و كنش متقابل قرار دارند، باشد:
- تعريف قالب تحقيق و مساله مورد بررسي
- بيان ماهيت تحقيق
- تبيين منابع تحقيق
- تبيين اهداف تحقيق
- محدوده مكاني تحقيق
- محدوده زماني تحقيق
- ابعاد و دامنه تحقيق
- زمينه هاي عيني انتخاب داده ها و امكان دستيابي به اطلاعات
- انتخاب فنون و روشهاي گرد آوري داده ها و اطلاعات مورد نياز
جنبه هايي كه بر اين اساس در طراحي تحقيق مطرح مي شوند را به طور كلي مي توان به اين صورت پاسخ به پرسشهاي (چه چيزي؟)، (كجا؟)، (چرا؟)، (چه موقع؟)، (از چه طريقي؟) در نظر گرفت. علاوه بر اين، طرح تحقيق بايد حاوي جنبه هاي زير باشد:
- از چه ديدگاهي با مساله مورد بررسي برخورد خواهد شد؟
- چه روشهايي مورد استفاده قرار خواهد گرفت؟
- كدام فنون و تدابير بيشترين تاثير را در پيشبرد مطلوب تحقيق به دنبال خواهد داشت؟
عنوان بندي تحقيق
انتخاب عنوان تحقيق نخستين گام در طراحي تحقيق به شمار مي رود. عنوان تحقيق بايد روشن، موجز و فشرده و گوياي مساله مورد بررسي باشد. براي تعميق بيشتر بررسيها و تحديد مناسب دامنه تحقيق، لازم است قلمرو تحقيق هم از نظر مكاني و هم از نظر زماني محدود گردد.
در همين ارتباط، گاهي بر جنبه يا جنبه هاي معيني از موضوع تحقيق تاكيد مي شود در اين گونه موارد، پس از عنوان اصلي تحقيق، از عبارت با تاكيد بر استفاده مي شود. در برخي موارد ديگر، عنوان تحقيق با مورد شناسي همراه مي شود كه در اين گونه موارد، پس از عنوان اصلي، لفظ مورد.... به كار مي رود.
انواع تحقيق علمي
تحقيق علمي انواع گوناگوني دارد. انواع تحقيق علمي را مي توان به طرق مختلف و بر مبناي معيارهاي متنوع تعيين نمود. در فرمهاي تحقيقاتي، از جمله فرم طرح تحقيق پايان نامه تحصيلي، معمولا انواع زير پيش بيني شده است كه در اينجا تعريف هريك از آنها مطرح مي گردد:
- مطالعه كاربردي: اين نوع مطالعه به تحقيقاتي گفته مي شود كه به منظور تدوين و گسترش مهارتها و شيوه هاي جديد و نيز حل مسايل مربوط به موضوع يا محدوده مورد بررسي طراحي و اجرا شود.
- مطالعات نظري: اين گونه مطالعات غالبا با هدف افزايش شناخت علمي نسبت به رخدادها و پديده ها، در پي اثبات صحت و سقم داوريها، فرضيات، نظريه ها، و احكام علمي است.
- مطالعات بنيادي: اين نوع مطالعه از لحاظ پاي بندي به مباحث محض علمي، به مطالعات نظري شباهت دارد. با اين تفاوت كه نظريه پردازي را با ميدان تجربه از طريق بررسي هاي ميداني در هم مي آميزد و از اين لحاظ در پي محك زدن نظريه در ميدان عمل است.
علاوه بر اين، نوع ديگري از مطالعات نيز مطرح است كه به مطالعات اجرايي شهرت يافته اند. اين گونه مطالعات معمولا از تحقيقاتي به شمار مي روند كه با هدف از پيش تعيين شده در پي يافتن راه هاي بهينه به اجرا در آوردن سياستها، برنامه ها و طرحهاي عمراني و توسعه اي هستند.
بيان مسئله و موضوع تحقيق
مساله تحقيق خود حول موضوعي از موضوعات مختلف دور خواهد زد، يعني محقق بايد قادر باشد در چارچوب موضوع (يا به عبارت بهتر: مقوله يا قضيه اي كلي)، مساله اي يافته، به تدوين آن بپردازد. هر تحقيق علمي عملا با طرح و تدوين يك مساله آغاز مي گردد، زيرا كه هدف غايي انجام هر تحقيق، اساسأ، يافتن پاسخ مناسب براي جنبه هاي مجهول يك مورد و يا چاره جويي مناسب براي مسائل و مشكلات موجود است.
بيان دقيق مساله، يا آنطور كه معمولا نوشته مي شود، محقق بايد از ميان پيچيدگي رخدادهاي مورد مشاهده، موارد مهم و مرتبط (تعيين كننده) را كه به بهترين وجه در تبيين مساله مورد بررسي به كار مي آيند، انتخاب نمايد. به عبارت ديگر، بتواند از اين طريق، ارتباطات بنيادي موجود ميان عناصر گوناگون پيچيدگي (مساله) را نشان دهد.
طرح مساله، در واقع شرط اساسي طراحي مناسب هر گونه طرح تحقيق كارآمد به شمار مي رود. در واقع، تحقيق علمي زماني آغاز مي شود كه مساله اي عيني يا ذهني مطرح گردد البته، توانمندي محقق در ديدن مسائل و مشكلات چيزي نيست كه با آموزشهاي رايج دانشگاهي فراهم آيد اين امر به استعدادهاي ذاتي، نكته سنجي فردي و البته به تحصيلات و ممارست محقق در امور پژوهشي بستگي دارد. با اين وجود، براي تدوين مساله تحقيق مي توان شرايط لازم را فراهم آورد مطالعه مآخذ مناسب در زمينه روشهاي تحقيق، تامل و تدقيق درباره موضوع مورد نظر، مراجعه به افراد اهل فن (تحقيق و جستجوي منابع اطلاعاتي و مطالعه دقيق مآخذ در دسترس از جمله اين شرايط به شمار مي رود. البته در اين راه محققي موفق خواهد بود كه بتواند با ديدي پرسشگر و انتقادي امور مذكور را به انجام رسانده، حس كنجكاوي و قدرت تفكر خود را نسبت به موضوع تحقيق گسترش دهد. بر اين مبنا، مي توان براي تدوين مساله تحقيق مراحلي قائل شد كه قائدتا عبارتند از:
- يافتن مساله اي حول يك موضوع كه به راه حل نيازمند باشد
- تعيين حدود و دامنه تحقيق.
- قابل اجرا بودن تحقيق.
- سولات و فرضيه تحقيق
محقق براي توجه و جهت دادن به روند بررسي خود، پرسشهايي مطرح مي سازد. آشكار است كه هر قدر اطلاعات محقق نسبت به مساله مورد بررسي بيشتر باشد، بهتر مي تواند به طرح سوالات مناسب درباره مساله مورد تحقيق بپردازد. به اين ترتيب محقق مي كوشد تا بر اساس دانسته ها و اطلاعات اوليه خود درباره ماهيت، ويژگيها و روندهاي حاكم بر رخداد يا پديده مورد بررسي و يا عوامل و نيروهاي اثرگذار بر آن، به طرح پرسشهايي درباره آن بپردازد. اين پرسشها كه براي توجه و جهت دادن به روند بررسي مطرح مي گردند، با چرا؟ چگونه؟ و چه چيز؟ شروع مي شوند.
به دنبال آن، محقق لازم است براي سؤالات خود، پاسخ (يا پاسخ هاي) مناسب و در خور ارائه نمايد. بيان علمي اين گونه پاسخها در قالب عبارات منطقي را فرضيه مي نامند. به عبارت ديگر، فرضيه حكم يا گمانه اي زيركانه و علمي است كه محقق درباره ماهيت، ارتباط و چگونگي شكل گيري اوليه، تحول و آينده يك پديده يا رخداد ابراز مي دارد. به اين ترتيب، هر فرضيه قاعدتا بايد داراي ويژگيهاي زير باشد:
- از نظر علمي روشن و در عين حال، استوار و منطقي باشد
- در چارچوب مباحث علمي قابل توجيه و ادراك باشد و
- از نظر روش شناسي و شيوه هاي تحقيقاتي قابل بررسي و پيگيري باشد.
آزمون فرضيات
فرضيات يا پيش فرض ها تنها از طريق بررسي هاي دقيق علمي اثبات يا رد مي شوند. به هر تقدير، پيش از آزمون فرضيه ها لازم است پرسش هاي زير به درستي مطرح و پاسخ داده شوند:
- آيا مفاهيم مورد استفاده اصولا قابل بررسي هستند، يعني مفاهيم و متغييرها را مي توان در وضعيت هاي مشخص تبيين نمود؟
- آيا رابطه بين متغييرها طوري هست كه بتوان صحت و سقم آن را از طريق عمليات تحقيقاتي به اثبات رساند؟ آيا از قبل شاهدي دال بر صحت يا سقم اين رابطه وجود دارد؟
- آيا مي توان طرح تحقيق جدي و مناسبي را بر مبناي آن پيش بيني نمود؟
- آيا متغييرها در همين چارچوب مطرح هستند يا مي توان آنها را به همين نحو در وضعيتهاي ديگر نيز به كار گرفت؟
- آيا توان تعميم منوط به محيط و مكان خاص است. يعني تنها در بستر و محدوده مورد بررسي صادق است يا مي توان آن را ضمنا در ساير وضعيتهاي محيطي يا مكاني نيز اعمال نمود؟
- اگر برخي از عوامل دخيل در روند بررسي در معرض تغيير قرار دارند، آيا عوامل به درستي قابل تشخيص و تفكيك هستند تا محقق بتواند چگونگي تغيير اين عوامل در روند تحقيق را ارزيابي نمايد؟
- آيا نظام تحقيق طوري طراحي شده است كه ارتباط بين اجزاء به درستي برقرار شده باشد و در وضعيت هاي خاص امكان پيش بيني را نيز فراهم آورد؟
از سوي ديگر، نبايد تصور شود كه محقق الزاما بايد به دنبال اثبات بي چون و چراي صحت فرضيات خود باشد. بلكه پيش و بيش از آن بايد در جستجوي نتايج مثبت و يا منفي آن در روند بررسي دقيق و به دور از تعصب باشد. ضمنا بايد توجه داشت كه نتايج منفي در اين ضمينه به همان اندازه اهميت دارند كه نتايج مثبت.
اهداف تحقيق
البته نخستين هدف در مطالعه علمي، دانش افزايي و پربار كردن بدنه شناخت و معرفت بشري در زمينه اي معين است. از اين گذشته، هدف تحقيق مي تواند حول شناسايي عوامل و نيروهاي تاثير گذار بر پديده يا رخداد مورد مطالعه و همچنين راههاي بهينه سازي وضعيت و يا چاره جويي براي مساله يا معضل مورد بررسي طراحي شود.
ضرورت انجام تحقيق
ضرورت مطالعه در زمينه هاي معين را پيش از هر چيز ناشناخته بودن كليت و يا ابعادي از پديده يا رخداد مورد بررسي تعيين مي كند. در برخي از موارد ضرورت مطالعه از طريق فوريت حل مساله و يا چاره جويي براي معضلات خاص مبتلا به توجيه مي شود. در اين ارتباط، توضيح ضرورت هر مطالعه با اهداف متصور و تعيين شده براي آن بستگي مستقيم دارد.
پيشينه تحقيق
در پيشينه تحقيق، تمام مطالعاتي كه به طريقي با موضوع و مساله مورد بررسي ارتباط دارند، مورد بررسي و ارزيابي قرار مي گيرند. اين مطالعات ممكن است در محل يا حيطه مكاني مورد بررسي و يا در ساير محل ها و نواحي به انجام رسيده باشد. به هر تقدير، در اين قسمت محقق مي كوشد با بررسي مطالعات مشابه ديگر، به وجوه تمايز مطالعه خود با ديگر بررسي ها بپردازد و از اين طريق، جنبه هاي نوجويانه و بديع بررسي هاي خود را نشان دهد. مقالات، پايان نامه ها، طرحهاي تحقيقاتي (با ذكر مختصري از نتيجه كار) در اين قسمت گنجانده مي شود.
مراحل تحقيق
انجام تحقيق را قاعدتا به مراحلي چند تقسيم مي كنند. برخي اين مراحل را خلاصه و در سه - چهار مرحله مطرح مي سازند. در عوض بعضي ديگر مراحل متعدد چندي را پيشنهاد مي نمايند. البته مي توان براي سهولت كار تمامي اين مراحل گوناگون را به ۴ مرحله اصلي به شرح زير تقسيم كرد:
- انتخاب و تدوين موضوع
- گردآوري دادها و اطلاعات لازم
- طبقه بندي و تحليل داده ها
- ارائه يافته ها و نتايج تحقيق.
روشن است كه هريك از مراحل بالا خود به زير مرحله هاي چندي تقسيم مي شوند. به اين ترتيب، مراحل تحقيق را مي توان به نحو منظم به شرح ذير مطرح ساخت:
- تعيين محدوه موضوع يا مساله مورد بررسي
- بيان دقيق وروشن مساله با موضوع مورد بررسي
- بيان روشن اهداف تحقيق
- طراحي فرضيات بنيادي براي تحليل و تفسير نتايج
- تبيين و تعريف دقيق مفاهيم و كليد واژه ها و جستجو و تعيين منابع تحقيق و گردآوري اطلاعات
- تعيين مقياس و ابزار مورد نياز براي پيشبرد بهينه تحقيق
- ارائه مناسب يافته هاي تحقيق با استفاده از شيوه هاي نموداري، ترسيمي و بيان كلامي يافته ها و نتايج.
شيوه هاي گردآوري اطلاعات
براي گرد آوري داده هاي مورد نياز جهت تحليل ويژگيهاي هر پديده يا رخداد مورد بررسي به شيوه هاي مختلفي مي توان متوسل شد. مراجعه به منابع آماري، گزارش ها و منابع تحقيقي، انواع مشاهده، پرسشگري ميداني، انجام مصاحبه و نمونه گيري و نمونه برداري از اين گونه شيوه ها به شمار مي رود. محقق بايد با توجه به ماهيت و دامنه تحقيق قادر باشد به انتخاب و اعمال شيوه هاي مناسب همت گمارد.
روش تجزيه و تحليل داده ها
داده ها به عنوان آگاهي هاي خام و پردازش نشده، ابتدايي ترين شناخت پژوهشگر پيرامون پاسخ هاي احتمالي هستند كه در رابطه با مسأله تحقيق مطرح شده اند لذا پژوهشگر پس از دستيابي به اين داده ها، با توجه به ماهيت آنها و ساختار و قالب فرضيه ها، با اين سؤال روبرو مي شود كه از چه طريقي اين داده ها را طبقه بندي، پردازش و در نهايت تحليل كند.
شرح واژه ها و اصطلاحات به كار رفته در تحقيق
حداقل در مرحله تدوين طرح اوليه تحقيق، بايد تعريف عملياتي متغيرهاي تحقيق مشخص گردد و هر يك با ذكر منبع به طور كامل مشخص گردد.
منابع و مؤاخذ:
در اين قسمت بايد با پيروي از استانداردهاي موجود كليه منابع ذكر شده در پروپوزال ارائه گردد.
برآورد زمان و هزينه
ملاكها و معيارهاي چندان دقيقي براي تعيين زمان و هزينه مورد نياز پژوهش در پروپوزال وجود ندارد. اما يك اصل مهم در اين زمينه وجود دارد و آن اين است كه زمان و هزينه پيشنهادي تا حد امكان بايد با ذكر جزئيات و زيربخش هاي متناسب با كل پژوهش ذكر شود.
مذاكره
پس از پايان نگارش پروپوزال و ارائه آن به هيأت تصميم گيرنده، بهتر است مذاكرهاي حضوري نيز با آنان براي توجيه و دفاع از پروپوزال انجام شود. بسيار مهم است كه خوانندگان شما متقاعد شوند كه پژوهش تأثير بالقوه مهمي بر پيشرفتهاي آن حوزه پژوهش خواهد داشت. لازم است حس اشتياق و اطمينان خود را بدون بزرگ نمايي مزيتهاي پروپوزال، منتقل كنيد. به همين دليل نيز بايد به محدوديت ها و ضعف هاي پژوهش پيشنهادي اشاره كنيد كه البته به مرور زمان بر طرف خواهد شد.
خطاهاي رايج در پروپوزال نويسي
- ناتواني در ارائه بستري مناسب براي تنظيم مسئله پژوهش.
- ضعف در تعيين شرايط محدود كننده پژوهش.
- ضعف در ذكر منابع راهنما.
- ناتواني در ارائه درست نحوه مشاركت نظري و تجربي ديگر پژوهشگران.
- ضعف در تمركز بر مسئله پژوهش.
- ضعف در پردازش استدلال هايي منسجم و متقاعد كننده براي پژوهش پيشنهادي.
- طولاني كردن موضوعات كم اهميت و يا ايجاز موضوعات مهم .
- خطاهاي متعدد در نقل قول ها و ارجاعات نادرست.
- كوتاهي يا بلندي بيش از حد متن.
- نگارش بي سامان
روش هاي تماس
تلفن دفتر مركزي-خطوط ويژه: 02144268545
پيامك: 50002357
شبكه هاي اجتماعي تلگرام – واتس اپ – ايمو: 09102340118
وب سايت: https://www.118daneshgah.com
ايميل: info@118daneshgah.com
لينكدين: http://tiny.cc/o74xwy
منبع: http://tiny.cc/8f5fxy